Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Το ενεργειακό σκηνικό στην Ανατολική Μεσόγειο έχει υπερφορτιστεί γεωπολιτικά. Η υπερσυγκέντρωση ανταγωνιστικών δρώντων και συμφερόντων οδηγεί σε καταστάσεις ανεξέλεγκτες από τις οποίες είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα βγει κερδισμένη η Κύπρος και ο Ελληνισμός.
Όσοι έχουν ποντάρει στο ενεργειακό χαρτί για να λύσουν τα επί δεκαετίες άλυτα γεωπολιτικά ζητήματα και τα θέματα εθνικής κυριαρχίας μεταξύ των κρατών της περιοχής, θα απογοητευθούν τραγικά. Και δυστυχώς, ακόμη, ελάχιστοι τολμούν να πουν αλήθειες. Οι εκκρεμότητες της περιοχής παραμένουν εκκρεμείς διότι αυτό βολεύει τον διεθνή παράγοντα. Όταν οι συνθήκες αλλάξουν, τότε οι μεγάλοι παίκτες θα επιβάλλουν μία νέα ισορροπία των μεταξύ τους συμφερόντων και όχι φυσικά μια ισορροπία Δικαίου και δίκιου.
Αυτό στην πράξη σημαίνει πως κανείς δεν θα αγνοήσει την Τουρκία. Η ΗΠΑ, η Βρετανία και η Ρωσία έπαιξαν και θα συνεχίσουν να παίζουν το χαρτί Τουρκία, επιβάλλοντάς το στην ενεργειακή και γεωπολιτική εξίσωση της Ανατ. Μεσογείου. Μάλιστα η Ρωσία σχεδιάζει ένα άνοιγμα του παιχνιδιού σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, με την Λιβύη σταδιακά να μπαίνει στην εξίσωση, ενώ θα ακολουθήσουν η Αλγερία και το Μαρόκο. Η πολιτική αστάθεια στην Αλγερία πιθανότατα θα οδηγήσει σε ανακατατάξεις και σε μικρότερο, ίσως, βαθμό δούμε διορθώσεις και στο Μαρόκο. Η Αίγυπτος και το Ισραήλ από την άλλη, ανοίγουν το παιχνίδι της Μεσογείου και στα ενεργειακά συμφέροντα της Σαουδικής Αραβίας, κόντρα στους Αμερικανο-Βρετανικούς σχεδιασμούς που «έπαιζαν» το χαρτί του Κατάρ και κρυφίως ακόμη και αυτό του Ιράν. Ο μη συνεργάσιμος πρόεδρος Erdogan, αποτελεί μικρή αλλά δύσκολη (ακόμη) λεπτομέρεια μπροστά στους συνολικούς σχεδιασμούς των μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή. Το θέμα είναι να μην «τσιμπήσουμε» εμείς από την δυσαρέσκειά τους προς το πρόσωπο του Τούρκου προέδρου και υπερθεματίσουμε αναλαμβάνοντας «δυναμικές αλλά άκομψες» πρωτοβουλίες πολύ πιο πέρα από όσο οι σχεδιασμοί και οι δυνατότητές μας, μας επιτρέπουν.
Όχι, δεν έγινα ξαφνικά οπαδός του κατευνασμού! Αντίθετα, θεωρώ πως ήρθε η ώρα της ωριμότητας για Κύπρο και Ελλάδα να συμπεριφερθούν με όρους «έξυπνης ισχύος» στην περιοχή τους, στις διεθνείς τους σχέσεις και με υπευθυνότητα απέναντι στην ιστορική συγκυρία και τα συμφέροντά τους.
Σε ότι αφορά τα ενεργειακά θέματα της Αν. Μεσογείου, η μέχρι σήμερα λογική και πορεία οδηγεί σε αδιέξοδο. Για να ανασχεδιάσουμε την στρατηγική μας θα πρέπει να γυρίσουμε στο «σημείο μηδέν», δηλαδή εκεί που η Noble Energy και η Delek ενημέρωναν την Κυπριακή Δημοκρατία ότι πιθανότατα έχει στον υποθαλάσσιο χώρο της σημαντικά κοιτάσματα Υ/Α. Αυτό που είχαν δει οι εταιρείες ήταν μία δυνατότητα να παραχθεί πλούτος. Αυτό που έβλεπαν οι κυβερνήσεις των χωρών της περιοχής ήταν μία δυνατότητα να αυξήσουν τη γεωστρατηγική τους δυναμική και τα ταμειακά τους διαθέσιμα. Οι αναγκαίες νομικές ρυθμίσεις που έγιναν, όπως η από κοινού συμφωνία και χάραξη ΑΟΖ και η συγκρότηση των «Τριμερών Συνεννοήσεων», έγιναν πρωτίστως για να υπηρετηθούν τα εθνικά οικονομικά συμφέροντα.
Εν τω μεταξύ, ορισμένοι κύκλοι στο Ισραήλ, στην Κύπρο, στην Ελλάδα, ακόμη και στη Αίγυπτο, είδαν ότι μπορούν να παίξουν πάνω στα ενεργειακά της περιοχής τη δική τους πολιτική/γεωπολιτική ατζέντα. Και εδώ είναι που «ξυπνούν» το ενδιαφέρον της Άγκυρας, η οποία δηλώνει πλέον παρούσα με κάθε τρόπο και μέσο.
Το αποτέλεσμα είναι να έχει εντελώς χαθεί ο στόχος, οι «Τριμερείς» να είναι ουσιαστικά εθνικοί μονόλογοι τακτικών συμφερόντων χωρίς στρατηγικό βάθος (και ας προσπαθούν ορισμένοι να πείσουν τους γεω-στρατηγικά απαίδευτους για το αντίθετο), η Τουρκία να έχει επιβληθεί de facto στα πράγματα, και οι ερευνητικές γεωτρήσεις να ανοίγουν, να γίνονται επιβεβαιώσεις κοιτασμάτων και να ξανά-σφραγίζονται, αφού κάθε σκέψη για εκμετάλλευση θα οδηγούσε σε νέες περιπέτειες στην περιοχή.
Μόνο, το Ισραήλ οριακά εκμεταλλεύεται τα δικά του κοιτάσματα για εσωτερική κατανάλωση, ενώ η Αίγυπτος αναγκάστηκε να δώσει λεόντειες συμβάσεις στην Eni για να προχωρήσει στην εκμετάλλευση του κοιτάσματος Zohr. Είναι πολύ αμφίβολο αν θα δουν χρήματα τα κρατικά ταμεία της Αιγύπτου από το Zohr, ενώ οι Αιγύπτιοι θα πληρώνουν το φυσικό τους αέριο σε τιμές δυσθεώρητες με ότι αυτό θα σημαίνει μελλοντικά για την κοινωνική και πολιτική σταθερότητα της χώρας.
Κανένα δίκτυο ενοποίησης των μικρών εθνικών κοιτασμάτων της περιοχής δεν δημιουργήθηκε και οι σταθμοί LNG της Αιγύπτου παραμένουν κλειστοί δίχως έργο.
Μέσα σε αυτό το σκηνικό, ο διεθνής παράγοντας προσπαθεί να επιβάλλει «λύσεις». Στο Ισραήλ να επιβάλλει συνεταίρους τους Παλαιστινίους σε ένα σχέδιο «όποιας λύσης», δηλαδή μη λύσης. Ομοίως το ίδιο προσπαθεί να επιβάλλει στην Κυπριακή Δημοκρατία. Στην Αίγυπτο πάντα θα παραμονεύει η απειλή των Αδελφών Μουσουλμάνων.
Η Ελλάδα, ευτυχώς, έχει αποφύγει μέχρι στιγμής να εμπλακεί άμεσα σε αυτήν την παγίδα, σε αυτό το αδιέξοδο.
Το θέμα όμως παραμένει, και το ζητούμενο υπό τις νέες περιστάσεις είναι πως ο ενεργειακός πλούτος της περιοχής θα βγει επ' ωφελεία των χωρών-κατόχων, χωρίς να διακινδυνεύσουν γεωπολιτικά από τη «νευρική» δύναμη Τουρκία και φυσικά τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων που ενδεχομένως να θίγονται.
Οι «Τριμερείς Συνεννοήσεις» είναι η μαγιά… όχι ο απώτερος στόχος
Το καλό είναι ότι υπάρχει μια βάση για να σχεδιάσει κανείς μια νέα στρατηγική για τα ενεργειακά της περιοχής. Είναι οι «Τριμερείς Συνεννοήσεις» μεταξύ Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ και Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου. Αυτές οι πρωτοβουλίες έκαναν το αδύνατο – κατά Huntington – δυνατό, δηλαδή να δημιουργήσουν ένα καταλύτη όσμωσης των γεω-στρατηγικών συμφερόντων στην περιοχή, μεταξύ της χώρας σύμβολο του Σουνιτικού Ισλάμ (Αίγυπτος), με το Εβραϊκό κράτος (Ισραήλ) και τον Ορθόδοξο Ελληνισμό (Ελλάδα και Ε/Κ). Όμως, οι Τριμερείς είναι η μαγιά και όχι ο απώτερος στόχος. Απώτερος στόχος είναι η αξιοποίηση του ενεργειακού πλούτου χωρίς να διακινδυνεύουν γεωπολιτικά τα κράτη με έννομο συμφέρον.
Για να το πετύχουν αυτό, θα πρέπει να αποφορτίσουν το επιχειρηματικό τους πλάνο από το γεωπολιτικό άγος. Αρκεί να δουν τι γίνεται δεκαετίες τώρα στον κόσμο των επιχειρήσεων και να καινοτομήσουν πολιτικά δανειζόμενοι πρακτικές της αγοράς στις διεθνείς τους σχέσεις.
Τα γεωπολιτικά θα μπορούν να παραμένουν άλυτα για όσο διάστημα τα τέσσερα κράτη – και όχι τρίτοι – θα επιθυμούν να είναι σε εκκρεμότητα, μέχρι να έχουν την ισχύ να επιβάλλουν τη δική τους λύση στα προβλήματα - και όχι «λύσεις» τρίτων.
Η «Μεσογειακή Εταιρεία» δίνει καθαρές λύσεις και προοπτική…
Η Ελλάδα, η Αίγυπτος, το Ισραήλ και η Κύπρος θα πρέπει να προχωρήσουν στη σύσταση μιας «Μεσογειακής Εταιρείας», με τα κράτη να κρατούν τις προνομιακές μετοχές ώστε να εξασφαλίζονται στις μελλοντικές αυξήσεις κεφαλαίου, δίνοντας στην Εταιρεία το δικαίωμα εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών τους πηγών για προκαθορισμένο χρονικό διάστημα. Από εκεί και πέρα, η κρατική υπόσταση και το γεωπολιτικό πρόσημο υποσκελίζονται και τον πρώτο ρόλο αναλαμβάνει το γεω-επιχειρηματικό συμφέρον της κοινής τους Εταιρείας. Απέναντι στον διεθνή παράγοντα και την Τουρκία θα υπάρχει μία Εταιρεία των τεσσάρων κρατών και όχι ένας αδύναμος άξονας μικροσυμφερόντων που εύκολα αποπροσανατολίζονται και επιμερίζονται.
Η Εταιρεία θα πρέπει στη συνέχεια να διαθέσει τις κοινές μετοχές της μέσω IPO στα διεθνή χρηματιστήρια. Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει κανέναν από τη διαδικασία, αλλά όλα μπορούν παράλληλα να σχεδιαστούν έτσι ώστε οι στρατηγικοί στόχοι να υπηρετηθούν και όλοι να μετέχουν μιας νέας ισορροπίας και τάξης στην περιοχή, τα κλειδιά της οποίας θα κρατούν από κοινού τα τέσσερα κράτη με έννομο συμφέρον στην περιοχή και όχι τρίτοι.
Τα χρήματα από το IPO θα είναι το απαραίτητο κεφάλαιο ώστε η εταιρεία να προχωρήσει στο σχεδιασμό της. Ένα σχεδιασμό που θα πρέπει να αποσκοπεί παράλληλα στην αξιοποίηση των κοιτασμάτων της Αν. Μεσογείου, στα αναγκαία έργα ολοκλήρωσης και ενοποίησης των ενεργειακών πεδίων σε ένα σύνολο και την κατασκευή υποδομών στην περιοχή, στην ασφάλεια των κοιτασμάτων και στην ευελιξία προσέγγισης των αγορών (δεν υπάρχει πιο ανώριμος σχεδιασμός από τον εγκλωβισμό αυτών των κοιτασμάτων σε «ηπειρωτικές λογικές» αγωγών προς μία και μόνη αγορά).
Παράλληλα, η Εταιρεία δεν θα πρέπει να «εγκλωβιστεί» σε λογικές «επαγγελματία των ενεργειακών της Μεσογείου», αλλά να λειτουργήσει πραγματικά επιχειρηματικά, επενδύοντας σε συμμετοχές και σε άλλα projects ανά τον κόσμο, όχι κατ' ανάγκη ενεργειακά.
Το μεγάλο στοίχημα για τα τέσσερα κράτη της περιοχής με έννομο συμφέρον, θα είναι να προωθήσουν μέσα από την δράση της Εταιρείας διεθνώς, τα συμφέροντα των χωρών τους και τους ικανούς επιστήμονές τους, τοποθετώντας τους στην παγκόσμια αγορά και ελέγχοντας μέσω αυτών σταδιακά αγορές, συμφέροντα και δίκτυα.
Μην ξεχνάμε, πως σχεδόν 400 χρόνια μετά την Αγγλική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών και την αντίστοιχη Ολλανδική, ακόμη και σήμερα όταν εμπορεύεσαι με τις αγορές της Ασίας, Αγγλικά και Ολλανδικά ονόματα (και συμφέροντα) συναντάς.
Με ένα τέτοιο σχεδιασμό – που φυσικά δεν εξαντλείται στα όσα ακροθιγώς αναφέρω – ο Ελληνισμός μαζί με το Ισραήλ και την Αίγυπτο θα αποκτήσουν ίσως για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία τους πραγματική ισχύ! Είναι αυτό που χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του 21ου αιώνα, οι οποίες θα είναι πολλές, καθώς είναι και ο πλέον ασφαλής δρόμος να αποφύγουν τη γεωπολιτική παγίδα που ανακυκλώνει τα αδιέξοδα της περιοχής.
*Ο κ. Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος, Γεωστρατηγικός Αναλυτής.
