Του Φίλιππου Δευτεραίου*
Σε αντίθεση με διάφορους ηγέτες ανά τον κόσμο, ο πρόεδρος της Αιγύπτου, Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι είναι ικανοποιημένος με την εκλογή Τραμπ. Σε συνέντευξή του στους FinancialTimes, είχε εκφράσει την πίστη του ότι ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ θα μπορούσε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την τρομοκρατία, ενώ πιθανή συνεργασία ΗΠΑ-Ρωσίας θα ενίσχυε περαιτέρω τη σταθερότητα στη Μέση Ανατολή. Με αυτή τη δήλωση υπονοούσε ότι η τρομοκρατία επεκτείνεται πέραν του ISIS, περιλαμβάνοντας και τη Μουσουλμανική Αδερφότητα, το πολιτικό κίνημα το οποίο ανέτρεψε το 2013.
Οι ελπίδες της αιγυπτιακής κυβέρνησης είναι πως, αντί για μια διοίκηση υπό τον Ομπάμα, η οποία κατηγορούνταν από τους Αιγύπτιους ότι υποστηρίζει την Αδερφότητα, η κυβέρνηση Τραμπ θα υποστηρίξει και θα νομιμοποιήσει το καθεστώς Σίσι σε μια περίοδο σημαντικών προκλήσεων για την εθνική οικονομία.[1]
Αξίζει να σημειωθεί πως στο πρόσφατο εκτελεστικό διάταγμα του προέδρου Trump για την απαγόρευση εισόδου σε πολίτες ορισμένων ισλαμικών χωρών, τρεις χώρες εξαιρέθηκαν, μεταξύ αυτών και η Αίγυπτος.
Πηγή: TheEconomist[1]
Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να αναλυθούν οι υφιστάμενες προκλήσεις για την αιγυπτιακή οικονομία, και πώς αυτές μπορούν να επηρεάσουν το πολιτικό κλίμα της χώρας. Ιδιαίτερης μνείας χρήζει ο ρόλος του εθνικού στρατού και πώς περιπλέκεται με την ιδιωτική πρωτοβουλία.
Με έναν πληθυσμό άνω των 90 εκ. κατοίκων και ρυθμό ανάπτυξης 2.5%, το 27% των Αιγυπτίων ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, ποσοστό μεγαλύτερο από το 25% που υφίστατο προ της Αραβικής Άνοιξης. Η ανεργία έχει ξεπεράσει το 12% ενώ το δημόσιο χρέος είναι πλέον μεγαλύτερο από το ΑΕΠ. Ο τουρισμός έχει δεχθεί ισχυρό πλήγμα διότι η ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή επιδεινώθηκε, ενώ οι παραδοσιακοί σύμμαχοι του Κόλπου έχουν «κουραστεί» να στηρίζουν την Αίγυπτο. Μάλιστα, οι σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία είναι αρκετά τεταμένες.
Ένας ακόμη παράγων που προκάλεσε πίεση στον δείκτη τιμών καταναλωτή της Αιγύπτου είναι η παγκόσμια αύξηση της τιμής της ζάχαρης καθ' όλη τη διάρκεια του 2016. Στις αρχές του 2017 η τιμή σημείωσε ορισμένη πτώση όμως δε μπορεί να αγνοηθεί η ουσιαστική άνοδός της. Ως χώρα που καταναλώνει μεγάλες ποσότητες ζάχαρης κατ' άτομο αλλά και συνολικά, η έλλειψη που αντιμετώπισε ήρθε ως αποτέλεσμα της εθνικής οικονομικής κατάστασης. Από τις αναταραχές του 2011 σημειώθηκε εκροή ξένων κεφαλαίων (σε επενδυτικό και τουριστικό επίπεδο). Η παράλληλη πτώση της αξίας της αιγυπτιακής λίρας σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα κατέστησε εξαιρετικά δύσκολη την εισαγωγή ζάχαρης. Απώτερη συνέπεια της παραπάνω εξέλιξης ήταν – για άλλη μια φορά – η απειλή πυροδότησης κοινωνικών εντάσεων.
Τιμή ζάχαρης
Πηγή: BloombergLP
Τουριστικές εισροές (2011-2016)
Πηγή: BloombergLP
Υπό αυτές τις συνθήκες, η Αίγυπτος υπέγραψε συμφωνία με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και δεσμεύτηκε να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις οι οποίες γνώρισαν αντίσταση επί σειρά ετών και κυβερνήσεων.[2]
Μετά την υπογραφή του μνημονίου, η δημοτικότητα του Σίσι έπεσε, ενώ η κριτική που του ασκείται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εντάθηκε. Ταυτόχρονα όμως, είναι γεγονός ότι οι Αιγύπτιοι δεν έχουν υπομονή για νέες αναταραχές, και σε αυτό ακριβώς ποντάρει ο Σίσι με κατά καιρούς δηλώσεις του όπως ότι ο αιγυπτιακός λαός έχει το σθένος να προβεί σε θυσίες. Οι θυσίες όμως πρέπει να γίνουν σε ένα ολοένα ασφυκτικότερο οικονομικό κλίμα: ενδεικτικά ανφέρεται πως, τον περασμένο Οκτώβριο, η κυβέρνηση επέβαλε φόρο προστιθέμενης αξίας, πάγωσε τις αυξήσεις μισθών στον δημόσιο τομέα, και – το πιο επίπονο όλων – επέτρεψε στην αιγυπτιακή λίρα να διακυμαίνεται ελεύθερα στις αγορές. Άμεση συνέπεια ήταν η μείωση της αξίας της έναντι του δολαρίου στο μισό.
Αυτές οι μεταρρυθμίσεις οδήγησαν στη σύναψη τριετούς μνημονίου συνεργασίας με το ΔΝΤ, σε μια προσπάθεια να εξομαλυνθούν τα δημοσιονομικά μεγέθη της Αιγύπτου. Αποτέλεσμα των προαναφερθέντων μέτρων ήταν η εκτίναξη του πληθωρισμού (παραπάνω από 25%). Μάλιστα, εκτιμάται από τις αγορές ότι θα παραμείνει σε διψήφια μεγέθη κατά τη διάρκεια του 2017. Με άλλα λόγια, το κόστος ζωής για τους Αιγύπτιους αυξήθηκε απότομα. Η αντίδραση της κυβέρνησης ήταν να βοηθήσει τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα παρέχοντας χρήματα (με κουπόνια) και δωρεάν τρόφιμα. Στόχος του Σίσι είναι να επωφελήσει αυτή η «κρατική ενίσχυση» τα «σωστά» άτομα.
Ποσοστά ανεργίας (2003-2016)
Πηγή: Bloomberg LP
Πληθωρισμός (2011-2017)
Πηγή: BloombergLP
Η σχέση στρατού-ιδιωτικού τομέα
Σε αυτό το σημείο, ο πρόεδρος Σίσι αξιοποιεί τα στρατεύματα. Είναι γνωστό εξάλλου πως κατά το παρελθόν έχει βασιστεί στον στρατό ώστε να διαχειριστεί εθνικά εγχειρήματα τα οποία μπορούν να τονώσουν το ηθικό της χώρας, όπως η διώρυγα του Σουέζ. Ο ρόλος του στρατού στην εθνική οικονομία έχει τις ρίζες του στην δεκαετία του 1960, κατά τη διάρκεια των πολέμων με το Ισραήλ. Μετά την υπογραφή ειρηνευτικής συνθήκης το 1979, εστίασε στην ανοικοδόμηση κτιρίων, όμως οι δραστηριότητές του διογκώθηκαν επί προεδρίας Σίσι. Ενδεικτικά αναφέρεται πως πλέον ο στρατός έχει συστήσει εργοστάσια παραγωγής τσιμέντου και ατσαλιού. Μάλιστα, με νέο νόμο, παρέχεται η δυνατότητα να συστήσει τις δικές του εταιρίες με τη συνευσφορά εγχώριου ή και ξένου κεφαλαίου.
Το ερώτημα που τίθεται μέσα από αυτές τις δραστηριότητες είναι σε ποιο βαθμό και προς ποια κατεύθυνση επηρεάζει τον – ούτως ή άλλως – διαρκώς συρρικνούμενο ιδιωτικό τομέα.
Ένα μεγάλο τμήμα των Αιγυπτίων θεωρεί πως – σε μια περίοδο αυξημένου πληθωρισμού – η βοήθεια του στρατού με την παροχή τροφίμων (που παρήγε από τις δικές του καλλιέργειες) είναι δημόσιο λειτούργημα. Στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκονται και οι κατά καιρούς δηλώσεις του Σίσι, ο οποίος έχει ξεκαθαρίσει πως τέτοιες κινήσεις είναι απαραίτητες σε δύσκολες περιόδους και μπορούν να δώσουν ώθηση στην οικονομία. «Κανείς δεν πρέπει να ανησυχεί ότι δε θα υποστηρίξω τον ειλικρινή επενδυτή που θα επωφελήσει την χώρα του αλλά και τον εαυτό του». Κάποια άλλη στιγμή εξέφρασε την πεποίθησή του ότι ο στρατός έπρεπε να παρέμβει σε ορισμένα εγχειρήματα λόγω του όγκου της εργασίας που έπρεπε να αποπερατωθεί (πχ. Διώρυγα του Σουέζ). Τέλος, έχει διαμηνύσει ότι ο στρατός θα ολοκληρώσει 1350 έργα έως το τέλος του 2018, συμβάλλοντας κατά 1-1,5% στο ΑΕΠ.
Ωστόσο, το εύλογο αντεπιχείρημα είναι πως ο φόβος του ανταγωνισμού με έναν τόσο ισχυρό φορέα όπως ο στρατός, ο οποίος δε λογοδοτεί, αποθαρρύνει τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και απωθεί τις ξένες άμεσες επενδύσεις, πλήττοντας έτσι την οικονομία. Κατά τη γνώμη του γράφοντος, η αιγυπτιακή οικονομία βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σημείο, όπου η εφαρμογή των συμπεφωνημένων με το ΔΝΤ έχει μεγαλύτερη βαρύτητα παρά ο πιθανός παραγκωνισμός του ιδιωτικού τομέα. Φυσικά, όπως δήλωσεoEmadal-DinHussein, διευθυντής της εφημερίδας Shorouk, «πρέπει να γίνει μια σοβαρή συζήτηση για το αν η συμμετοχή του στρατού επηρέασε την επιχειρηματική δραστηριότητα ή όχι».
Μέχρι τότε, εκτιμάται πως η οικονομική δραστηριότητα του στρατού θα συνεχίσει να δρα συμπληρωματικά. Αυτά, σε συνδυασμό με την απουσία αντοχής του αιγυπτιακού λαού για νέο κύκλο αναταραχών θα δώσουν τη δυνατότητα στον Σίσι να αντιμετωπίσει ευθέως τη μεγαλύτερη πρόκληση: την εφαρμογή των μέτρων που υπεγράφησαν τον περασμένο Νοέμβριο. Εξ΄αντιδιαστολής ορώμενο, το ενδεχόμενο νέων κοινωνικών αναταραχών θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη πολιτική και οικονομική αστάθεια (π.χ. εκροή κεφαλαίων και πληθωριστικό σπιράλ): ένας φαύλος κύκλος όπου το μόνο ασαφές – και συνάμα αδιάφορο – θα είναι ποιος τον πυροδότησε: οι πολιτικές ή οι οικονομικές συγκυρίες.
*Ο Φίλιππος Δευτεραίος είναι ερευνητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων. Επίσης, είναι απόφοιτος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών (Πάντειο Πανεπιστήμιο) και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών με ειδίκευση στο Ευρωπαϊκό Τραπεζικό Δίκαιο.
[1] Many American allies are troubled, and threatened, by Donald Trump's foreign policy, The Economist, 4/2/2017, διαθέσιμο στο http://www.economist.com/news/briefing/21716081-alliances-and-institutions-half-century-making-seem-imperilled-many-american-allies-are
[2] IMF Executive Board Approves US$12 billion Extended Arrangement Under the Extended Fund Facility for Egypt, International Monetary Fund, 11/11/2016, διαθέσιμο στο http://www.imf.org/en/News/Articles/2016/11/11/PR16501-Egypt-Executive-Board-Approves-12-billion-Extended-Arrangement
