Αν ρωτήσετε τον κόσμο της αγοράς για το πώς κύλησε η χρονιά στις δημοπρασίες έργων τέχνης, δεν θ’ ακούσετε γκρίνιες, παράπονα ή, έστω, κάποια ανησυχία για το τι επιφυλάσσουν οι επόμενοι μήνες ως το τέλος του έτους. Αντιθέτως, διαπιστώνει κανείς μια γενικευμένη αισιοδοξία ότι τα σημάδια από τη δευτερογενή αγορά τέχνης που αφορά τους Έλληνες καλλιτέχνες, έχουν θετικό πρόσημο.
Εν μέσω σαρωτικής πανδημίας, οι εγχώριοι οίκοι βρήκαν την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα που τους επέτρεψε, όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά και να ανθούν με νέους τρόπους. Ακολουθώντας το παράδειγμα των διεθνών οίκων, οι ψηφιακές δημοπρασίες που ζήσαμε το χειμώνα, μπόρεσαν να αποσβέσουν τη χασούρα και να αντισταθμίσουν το όποιο κομμάτι της έπληξε τους οίκους, στην αρχή της πανδημίας. Είναι πλέον φανερό ότι οι οίκοι δημοπρασιών υπάρχουν και στον ψηφιακό κόσμο και η αγορά κινείται περισσότερο από ποτέ στο διαδίκτυο.
Οι τιμές στα αριστουργήματα που άλλαξαν χέρια διαδικτυακά, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα συμπαρασύρουν τις τιμές των έργων συνολικά, ακόμη και σε εκείνα που πωλούνται χαμηλά. Ωστόσο, είναι πιθανό να αυξήσουν το ενδιαφέρον των συλλεκτών για τα ονόματα των καλλιτεχνών που κατέγραψαν νέα ρεκόρ, ανεβάζοντας την αγοραστική τους αξία. Εκτός από τους καταξιωμένους δημιουργούς που, κατά κανόνα, μονοπωλούν το ενδιαφέρον του συλλεκτικού κόσμου, έχει ενδιαφέρον να δούμε την απήχηση που θα έχουν οι καλλιτέχνες οι οποίοι ξεχώρισαν κατά το πρώτο ήμισυ της φετινής χρονιάς.
Με διαφορά, νομίζω, τις εντυπώσεις κέρδισε η περίπτωση του Φώτη Κόντογλου. Η online δημοπρασία ιμπρεσιονισμού και μοντέρνας τέχνης που διοργάνωσε ο Sotheby’s στο Παρίσι (18-30 Μαρτίου), ανάμεσα στα κορυφαία ονόματα του μοντερνισμού, διέθεσε το πιο ακριβό μέχρι σήμερα έργο του Έλληνα καλλιτέχνη. Σε μεγάλη διάσταση (147x167 εκ.), ο πολυδημοσιευμένος πίνακας του Κόντογλου «Οι πρόσφυγες – Η κοιλάδα του Κλαυθμώνος» από τη συλλογή Αθανάσογλου, παρέμεινε, όπως μαθαίνουμε, σε ελληνικά χέρια. Το έργο εκτιμήθηκε για 80.000 – 120.000 ευρώ και πωλήθηκε για 252.000 ευρώ, πολύ πάνω από την υψηλή εκτίμηση που έδωσαν οι εμπειρογνώμονες του διεθνούς οίκου. Ο πίνακας δημιουργήθηκε περίπου το 1930 από τον σπουδαίο Έλληνα ζωγράφο, με αναφορά στη Μικρασιατική Καταστροφή. Στη συμπλήρωση 100 χρόνων από τον ξεριζωμό, το έργο λαμβάνει την επόμενη χρονιά μια παράδοξη επικαιρότητα. Μένει να δούμε πώς θα κινηθούν τα έργα που θα διατεθούν με την υπογραφή του.
Στην πρώτη μεγάλη δημοπρασία της χρονιάς (27 Ιανουαρίου), επιτεύχθηκε η υψηλότερη τιμή πώλησης για την ελληνική αγορά τέχνης κι ανάμεσα στις 5 υψηλότερες σε παγκόσμιο επίπεδο (€ 378.120) για το έργο «H αποθέωση της Ομορφιάς» (1940) του Κωστή Παρθένη. Ο Ανδρέας Βέργος είχε εκτιμήσει τον μνημειακό πίνακα (322 x 160 εκ.) από 300.000 - 400.000€ και δε λάθεψε. Το έργο προερχόταν από το γιο του καλλιτέχνη Νίκο Παρθένη (1970) και είναι από τα καλύτερα που έχουν βγει στην αγορά τα τελευταία χρόνια. Η αίσθησή μας είναι ότι η ζήτηση για έργα του Παρθένη έχει μειωθεί. Οι τιμές των έργων του δεν είναι οι αντίστοιχες του παρελθόντος και μπορεί κάποιος να εντοπίσει ευκαιρίες, όχι βεβαίως από το Μοναστηράκι, καθώς κυκλοφορούν πλαστά έργα, δήθεν με την υπογραφή του, αλλά από πιστοποιημένους οίκους που μπορούν να εγγυηθούν τη γνησιότητα των προσφερόμενων έργων.
Στο τελευταίο Greek Sale του Bonhams (19 Μαΐου), από το Παρίσι αυτή τη φορά για να αποφύγουν οι συλλέκτες επιπλέον δασμούς, πολύς λόγος έγινε για μια ελαιογραφία μεγάλου μεγέθους με τίτλο «Η Αιχμάλωτη» από τον επιφανή ζωγράφο του 19ου αιώνα Θεόδωρο Ράλλη. Το κορυφαίο lot της πώλησης ήταν το πιο ακριβοπληρωμένο, αν και βρήκε αγοραστή στην αρχική τιμή των 300.000 ευρώ. Το επισημαίνουμε, όχι μόνο γιατί εκτιμήθηκε από 300.000-500.000 ευρώ, αλλά διότι είχε βγει το 2007 σε δημοπρασία από τον οίκο Sotheby’s στο Λονδίνο και τότε πωλήθηκε αντί 737.300 στερλινών (1.046.232 ευρώ).
Αντιθέτως, το ενδιαφέρον προκάλεσε το έργο του Νίκου Εγγονόπουλου «Σύνθεση για τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας» (140.000-180.000 ευρώ) που αποτελεί ένα σουρεαλιστικό ύμνο στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Το έργο του 1939 είχε σοβαρές περγαμηνές, καθώς εκτέθηκε το 1954 στην Μπιενάλε της Βενετίας η οποία αποτέλεσε σταθμό στη ζωγραφική του καριέρα (ήταν ο πρώτος Έλληνας που εκπροσώπησε τη χώρα στη διοργάνωση με ατομική έκθεση). Προστέθηκε στους «ακριβούς» πίνακες του δημιουργού, καθώς το τελευταίο χτύπημα που δέχτηκε μαζί με τους φόρους ανέρχεται στα 175,312€. Η συγκεκριμένη πώληση έρχεται ως συνέχεια του περσινού ρεκόρ που κατέγραψε ο Εγγονόπουλος με την «Ομηρική σκηνή». To έργο είχε ξεκινήσει με τιμή εκκίνησης τις 150 με 250.000 λίρες και χτυπήθηκε στα 765.000€, ανακηρύσσοντας τον Εγγονόπουλο ως τον πιο ακριβό Έλληνα ζωγράφο του εικοστού αιώνα.
Από το Greek Sale δεν θα μπορούσε βεβαίως να λείπει ο «συνήθης ύποπτος», Γιάννης Μόραλης, με μία σειρά ζωγραφικών έργων και γλυπτών, που όλα τους έγιναν ανάρπαστα. Η «Φιγούρα - Εκεί κοντά και μακριά στη Θάλασσα» έγινε ένα από τα πιο ακριβά έργα του και, μαζί με τους φόρους, «χτυπήθηκε» στην τιμή των 235.312€.
Έτος επετειακό το φετινό και τα έργα με έμπνευση και αναφορά στην εθνεγερσία έχουν την τιμητική τους. Άλλωστε ο οίκος «Βέργος» δημιούργησε τα τελευταία χρόνια μια συλλεκτική κουλτούρα με ιστορικό ενδιαφέρον, περιλαμβάνοντας στους καταλόγους του φιλελληνικά αντικείμενα και έργα τέχνης από όλη την Ευρώπη. Στην πρώτη δημοπρασία του οίκου με κοινό (9 Ιουνίου), ξεχώρισε το αντίτυπο του πλέον καλαίσθητου ταξιδιωτικού βιβλίου για την Ελλάδα του 18ου αιώνα. Πρόκειται για το περίφημο «Voyage à Athènes et à Constantinople» (Ταξίδι στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη) του Γάλλου περιηγητή και ζωγράφου Λουί Ντιπρέ (Louis Dupré, Παρίσι 1825). Το folio περιέχει εξαιρετικές, επιχρωματισμένες στο χέρι λιθογραφίες μεγάλων διαστάσεων, κι εκτιμήθηκε για 40.000 - 60.000 ευρώ. Βρήκε αγοραστή στα 48.928 ευρώ.
Λίγο πριν την καλοκαιρινή παύση, ο Ανδρέας Βέργος πέτυχε την υψηλότερη τιμή πώλησης σε παγκόσμιο επίπεδο για έργο του Takis. Μετά από έντονο ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε από αγοραστές από το εξωτερικό και από την Ελλάδα, το έργο, με αρχική τιμή εκτίμησης από τον Οίκο €100.000 – 150.000, κατοχυρώθηκε τελικά σε Έλληνα συλλέκτη στην τελική τιμή των 190.300€. Ανήκει στην περίφημη σειρά «Σινιάλα» του διεθνούς αναγνωρισμένου γλύπτη που αυτήν την περίοδο είναι από τους πιο περιζήτητους δημιουργούς στις αγορές της Ασίας.
