Κάθε εβδομάδα που περνά, χωρίς την Ευρώπη να ανεβάζει ταχύτητα και να λαμβάνει γενναίες κεντρικές αποφάσεις για την ενεργειακή κρίση, τη στιγμή που πίσω της κατεβαίνει με φόρα μια τεράστια χιονοστιβάδα, το χάσμα Βορρά- Νότου αναδεικνύεται όλο και περισσότερο. Τα συμφέροντα πολλά, όπως φάνηκε στην προ ημερών Σύνοδο Κορυφής με κεντρικό θέμα συζήτησης την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών ενέργειας.
Χώρες σε δύο στρατόπεδα, από τη μια εκείνες που έχουν επενδύσει πολλά στις ανανεώσιμες πηγές, όπως του Νότου, και από την άλλη όσες εξαρτώνται πολύ από το φυσικό αέριο, ποντάρουν πολλά στην λειτουργία του Nord Steream 2 και διαθέτουν υποδομές αποθήκευσης πράσινης ενέργειας, όπως του Βορρά.
Χαρακτηριστικό το κείμενο συμπερασμάτων, το οποίο αναφέρει ότι αφού το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εξέτασε τον αντίκτυπο των αυξήσεων των τιμών στους πολίτες και στις επιχειρήσεις, καλεί τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προχωρήσουν με επείγοντα τρόπο στην καλύτερη δυνατή αξιοποίηση της λεγόμενης εργαλειοθήκης για την παροχή βραχυπρόθεσμης ανακούφισης στους πολίτες.
Τουτέστιν, το μπαλάκι πέρασε στο έκτακτο Συμβούλιο των υπουργών Ενέργειας της 26ης Οκτωβρίου 2021, το οποίο και αναλαμβάνει την προώθηση των εξής ενεργειών:
-Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να μελετήσει τη λειτουργία των αγορών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και την αγορά στο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ (ETS), με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA) ώστε να αξιολογήσει εάν ορισμένες εμπορικές συμπεριφορές απαιτούν περαιτέρω ρυθμιστικά μέτρα, προκειμένου να μην εξελίσσονται σε κερδοσκοπικές κινήσεις.
- Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) καλείται να εξετάσει πώς θα επιταχυνθούν οι επενδύσεις στην ενεργειακή μετάβαση, αξιοποιώντας τρέχοντα κεφάλαιά της, με σκοπό τη μείωση των μελλοντικών κινδύνων διακοπής και την ικανοποίηση των φιλοδοξιών της Ευρώπης για συνδεσιμότητα.
Τα παραπάνω αποτελούν αναμφίβολα δύο σημαντικές εξελίξεις ως απόρροια της Συνόδου Κορυφής, όμως όσον αφορά το θέμα που μας «καίει» όλους, ήτοι την άμεση αντιμετώπιση των πανάκριβων τιμών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, δόθηκαν γενικές και αόριστες κατευθύνσεις του τύπου:
-Τα κράτη-μέλη και η Κομισιόν θα πρέπει να κάνουν επειγόντως την καλύτερη δυνατή χρήση της εργαλειοθήκης για την παροχή βραχυπρόθεσμης ανακούφισης στους πιο ευάλωτους καταναλωτές και την υποστήριξη των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.
-Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα πρέπει να εξετάσουν άμεσα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα προκειμένου να προσφέρεται ενέργεια σε προσιτή τιμή στα νοικοκυριά και στις εταιρείες, να αυξηθεί η ανθεκτικότητα του ενεργειακού συστήματος της ΕΕ και της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, να υπάρχει ασφάλεια εφοδιασμού και υποστήριξη στη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα, λαμβάνοντας υπόψη την ποικιλομορφία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κατάστασης σε κάθε κράτος-μέλος.
Οι κατευθύνσεις αυτές θα ήταν μια χαρά αν βρισκόμασταν στα μέσα της άνοιξης και δεν είχαμε τον χειμώνα μπροστά μας. Όμως κάτω από το βάρος των περιστάσεων, θα περίμενε κανείς το κείμενο συμπερασμάτων της Συνόδου να περιείχε πολύ πιο συγκεκριμένες και στοχευμένες προτάσεις όσον αφορά την άμεση αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης που πλήττει την ΕΕ.
Τα δύο στρατόπεδα
Η Ευρώπη στην ουσία εμφανίστηκε χωρισμένη σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα με δύο σημαίες: τον ενεργειακό προστατευτισμό από τη μια και την αυτορρύθμιση της ενεργειακής αγοράς από την άλλη. Και όλα αυτά με τις δεξαμενές φυσικού αερίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης να είναι γεμάτες κατά περίπου 77% και τον χειμώνα να είναι μπροστά μας.
Ο Τσέχος Πρωθυπουργός πρωταγωνίστησε υπερθεματίζοντας για την ευθύνη του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών στην εκτόξευση των λογαριασμών ρεύματος των νοικοκυριών και όχι μόνο. Πέραν της Τσεχίας και άλλες χώρες κατέθεσαν την άποψη ότι η κερδοσκοπία ως ένα βαθμό ευθύνεται για την άνοδο του κόστους των πιστώσεων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε επίπεδα-ρεκόρ, παρά το γεγονός ότι η Κομισιόν έχει επανειλημμένα υποστηρίξει ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις κερδοσκοπικών συναλλαγών.Εντούτοις όπως σημειώσαμε παραπάνω η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνεργασία με τον ESMA θα επαναξιολογήσουν τις εμπορικές συμπεριφορές στον ETS.
Οι κόντρες όμως δεν περιορίστηκαν μόνο στο θέμα του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών.
Η Γαλλία, η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πολωνία ζήτησαν τη μεταρρύθμιση των κανόνων που διέπουν την ενεργειακή αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο να σταθεροποιηθούν οι τιμές και να περιοριστεί η μεταβλητότητα. Η Γερμανία, η Ιρλανδία, οι Σκανδιναβικές χώρες και οι χώρες της Βαλτικής από την άλλη υποστήριξαν ότι είναι θέμα χρόνου η αγορά να αυτορυθμιστεί και τάχθηκαν κατά των παρεμβάσεων στην αγορά ενέργειας.
Όπως εξελίχθηκε το διήμερο της Συνόδου Κορυφής, θα μας εκπλήξει αν τον Δεκέμβριο προκύψει ένα ενιαίο μέτωπο στις προτάσεις για μια κοινή πανευρωπαϊκή αγορά προμηθειών φυσικού αερίου. Ήδη άλλωστε ο διεθνής Τύπος ανέδειξε το γεγονός ότι η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, προανήγγειλε στην ουσία ότι οι κοινές αγορές θα είναι σε εθελοντική βάση και μόνο μεταξύ των χωρών που επιθυμούν τη μεταξύ τους συνεργασία.
Πώς ο φετινός χειμώνας μπορεί να μας γυρίσει πίσω στον ενεργειακό εθνικισμό
Η ΕΕ αν και παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία πολιτισμών και πληθυσμών, δεν παύει να είναι ένας χώρος σύγκλισης. Ο ενεργειακός τομέας δεν εξαιρείται και μάλιστα έχει υψηλό βαθμό αλληλεξάρτησης τόσο για την ηλεκτρική ενέργεια όσο και για το φυσικό αέριο.
Βλέπετε, για την επίτευξη των κλιματικών και ενεργειακών στόχων της, η Ευρώπη εδώ και χρόνια έχει προσηλωθεί στην βελτίωση των διασυνοριακών ηλεκτρικών διασυνδέσεων, καθώς η σύνδεση των συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας θα της επιτρέψει να ενισχύσει την ασφάλεια εφοδιασμού και να ενσωματώσει περισσότερη ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές στις αγορές ενέργειας.
Η ανάπτυξη των διευρωπαϊκών δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, όταν οι περισσότερες εθνικές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου τελούσαν ακόμα υπό μονοπωλιακό καθεστώς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη αποφάσισαν να ανοίξουν σταδιακά στον ανταγωνισμό στις αγορές αυτές και να άρουν τα εμπόδια στο διασυνοριακό εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας.
Η πρώτη δέσμη μέτρων για την ηλεκτρική ενέργεια εγκρίθηκε το 1996 και για το φυσικό αέριο το 1998 και προέβλεπαν να μεταφερθούν στις νομοθεσίες των κρατών μελών το 1998 και το 2000 αντίστοιχα.
Η δεύτερη δέσμη μέτρων για την ενέργεια που υιοθετήθηκε το 2003 έδωσε στους βιομηχανικούς και οι οικιακούς καταναλωτές την ελευθερία να επιλέγουν τους προμηθευτές φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας από ένα ευρύτερο φάσμα ανταγωνιστών.
Τον Απρίλιο του 2009 εγκρίθηκε τρίτη δέσμη μέτρων για την ενέργεια που τροποποιούσε τη δεύτερη, επιδιώκοντας περαιτέρω απελευθέρωση της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου και συνιστούσε ακρογωνιαίο λίθο για την υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας.
Τον Ιούνιο του 2019 εγκρίθηκε μια τέταρτη δέσμη μέτρων για την ενέργεια με σκοπό να εισάγει η ΕΕ νέους κανόνες για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας προκειμένου να ανταποκριθεί στις ανάγκες για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να προσελκύσει επενδύσεις.
Η τέταρτη δέσμη μέτρων επιπλέον παρέχει κίνητρα στους καταναλωτές και εισάγει ένα νέο όριο για να μπορούν οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής να λαμβάνουν επιδοτήσεις ως μηχανισμοί δυναμικότητας. Επίσης, απαιτεί από τα κράτη μέλη να καταρτίσουν σχέδια έκτακτης ανάγκης για δυνητικές κρίσεις ηλεκτρικής ενέργειας και να αυξήσουν τις αρμοδιότητες του Οργανισμού Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας –ACER- στο πλαίσιο της διασυνοριακής ρυθμιστικής συνεργασίας, όταν υπάρχει κίνδυνος κατακερματισμού σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.
Για παράδειγμα, σε περίπτωση ακραίων καιρικών συνθηκών, αν κάποιες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής καταρρεύσουν, οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να μπορούν να βασίζονται στις γειτονικές χώρες για να εισάγουν την ηλεκτρική ενέργεια που χρειάζονται.
Επιπλέον οι αξιόπιστες διασυνοριακές συνδέσεις με τις γειτονικές χώρες μειώνουν τον κίνδυνο διακοπής ηλεκτρικού ρεύματος, μειώνουν την ανάγκη κατασκευής νέων σταθμών ηλεκτροπαραγωγής και διευκολύνουν τη διαχείριση μεταβλητών πηγών ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, όπως η ηλιακή ενέργεια και ο άνεμος. Για παράδειγμα, το πλεόνασμα ανανεώσιμης ενέργειας που παράγεται σε μία χώρα μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μια χώρα όπου η ζήτηση για ηλεκτρική ενέργεια είναι υψηλή.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως στόχο διασύνδεσης τουλάχιστον το 15% έως το 2030, προκειμένου να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να συνδέσουν την εγκατεστημένη παραγωγική ικανότητα σε ηλεκτρική ενέργεια.
Όσον αφορά τώρα το φυσικό αέριο η Ευρώπη έχει πολλούς αγωγούς μεταφοράς φυσικού αερίου και καθένας από αυτούς διασχίζει πολλά σύνορα. Για παράδειγμα ο αγωγός Yamal μεταφέρει ρωσικό αέριο από την βόρεια χερσόνησο Yamal στην Πολωνία και εν συνεχεία στη Γερμανία, ο TAG μεταφέρει ρωσικό αέριο στην Αυστρία και την Ιταλία.
Οι «αρχές αλληλεγγύης» της ΕΕ εμποδίζουν οποιοδήποτε κράτος να μπλοκάρει τις εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας ή φυσικού αερίου και να αφήνει ένα άλλο μέλος σε έλλειψη, ειδικά όταν πρόκειται για προμήθειες για τα νοικοκυριά.
Η αλληλεγγύη αυτή όμως δεν έχει δοκιμαστεί ποτέ σε ενεργειακή κρίση. Ήδη τα κράτη-μέλη διαφωνούν σε βασικά θέματα όσον αφορά τη διαχείριση της ενεργειακής ανεπάρκειας ενώ οι διαφορές μεταξύ τους είναι εξαιρετικά μεγάλες. Για παράδειγμα, η Γερμανία αντιμετωπίζει τον μεγαλύτερο κίνδυνο μπλακ άουτ αυτό τον χειμώνα, καθώς η αποθήκευσή της είναι αρκετά μικρή.
Αυτό που προβληματίζει περισσότερο από όλα είναι ότι ήδη αρκετοί φορείς εκμετάλλευσης δικτύων ισχυρίζονται ότι σε περίπτωση που δεν επαρκεί η ηλεκτρική ενέργεια για το δικό τους δίκτυο, τότε οι κυβερνήσεις θα πρέπει να τους επιτρέψουν να σταματήσουν ή να αλλάξουν τις ροές ισχύος μέσω καλωδίων μεταξύ των χωρών.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, το Bloomberg ανέδειξε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες δηλώσεις της εβδομάδας, αυτή του διευθύνοντα συμβούλου της ιταλικής εταιρείας ενεργειακών υποδομών Snam SpA, όσον αφορά το σοβαρό ενδεχόμενο οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να καταφύγουν στον περιορισμό των πωλήσεων φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας προς άλλες χώρες στην περίπτωση που οι συνθήκες στην ενεργειακή αγορά επιδεινωθούν.
Ήδη στη Νορβηγία έχει ανοίξει ο δημόσιος διάλογος κατά πόσον θα ήταν νόμιμο να περικοπούν οι πωλήσεις προς την ΕΕ αν ο χειμώνας αποδειχθεί εξαιρετικά δύσκολος, ενώ ο Αλεξάνταρ Βουτσιτς στη Σερβία ήδη προχώρησε σε δηλώσεις ότι η Σερβία ενδέχεται να απαγορεύσει τις εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να διασφαλίσει τη θέρμανση των πολιτών της.
Αλλά και η Γαλλία απείλησε να περιορίσει την ηλεκτροδότηση στα νησιά της Μάγχης του Ηνωμένου Βασιλείου. Το Ηνωμένο Βασίλειο φαίνεται να είναι στο στόχαστρο και της Ιρλανδίας η οποία έκλεισε τις διασυνδέσεις που στέλνουν αιολική ενέργεια στην ηπειρωτική Βρετανία επικαλούμενη σοβαρές ελλείψεις που θα μπορούσαν να την οδηγήσουν σε μπλακ άουτ.
Όλα δείχνουν ότι ο φετινός χειμώνας θα τεστάρει πρώτα από όλα τις δυνάμεις συνοχής των μελών της ΕΕ. Ας ελπίσουμε ότι στο τέλος της ημέρας θα αποδειχθεί ότι η αλληλεγγύη είναι μια σταθερή ευρωπαϊκή αξία.
Αποποίηση Ευθύνης
Το υλικό αυτό παρέχεται για πληροφορακούς και μόνο σκοπούς. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί ως προσφορά, συμβουλή ή προτροπή για την αγορά ή πώληση των αναφερόμενων προϊόντων. Παρόλο που οι πληροφορίες που περιέχονται βασίζονται σε πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες, ουδεμία διασφάλιση δίνεται ότι είναι πλήρεις ή ακριβείς και δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως τέτοιες.
