Η ιστορία έχει δείξει ότι η απληστία των επενδυτών πολλές φορές οδηγεί σε υπερβολικές αποτιμήσεις διαφόρων assets, δημιουργώντας φούσκες. Και όταν οι φούσκες αυτές σκάνε, προκαλούνται σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις. Το αμερικανικό περιοδικό «The International Economy» φιλοξένησε τις απόψεις 21 εκ των κορυφαίων οικονομολόγων του πλανήτη, όπως ο Μοχάμεντ Ελ-Εριάν, ο Τζέφρι Φράνκελ του Χάρβαρντ, ο Τόμας Μάγιερ της Deutsche Bank, ο Τζιμ Ο’ Νιλ, ο Ρίτσαρντ Κου της Nomura και ο Τζέιμς Γκλάσμαν της JPMorgan, για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήμερα οι αγορές και τους ζήτησε να αξιολογήσουν σε κλίμακα από 1 έως 10 το πόσο φοβούνται το σκάσιμο μιας φούσκας.
Ξεχωρίσαμε 5 από τους… χρησμούς των ειδικών:
Μοχάμεντ Ελ-Εριάν - επίπεδο κινδύνου 8 (Πρόεδρος του Queen’s College του Cambridge University και επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος της Allianz): Ο άνθρωπος που επί χρόνια διαχειριζόταν το μεγαλύτερο χαρτοφυλάκιο ομολόγων στον κόσμο μέσω της PIMCO και σήμερα θεωρείται ίσως ο κορυφαίος «γκουρού» των αγορών, αξιολογεί με 8 τον κίνδυνο. Πιστεύει ότι η Αχίλλειος πτέρνα είναι η υπερβολική εξάρτηση των οικονομιών στα χρηματοοικονομικά assets που παίζουν το ρόλο του βασικού μηχανισμού μετάδοσης της μακροοικονομικής πολιτικής στην πραγματική οικονομία. Ο ίδιος κάνει λόγο για σοβαρή αποσύνδεση μεταξύ των θεμελιωδών στοιχείων και των αποτιμήσεων στην αγορά και επισημαίνει τον υπερδανεισμό και τις στρεβλώσεις στις τιμές των assets. Όλα αυτά έχουν ενισχυθεί περαιτέρω από συμπεριφορικούς παράγοντες, όπως η υπερβολική εμπιστοσύνη των επενδυτών στο ότι οι κεντρικές τράπεζες θα είναι πάντα οι «καλύτεροι φίλοι» των αγορών. Αυτό ενθαρρύνει υπερβολικά πολλούς επενδυτές να αναλαμβάνουν πολύ μεγαλύτερους κινδύνους, χωρίς να δίνουν ιδιαίτερη σημασία στα θεμελιώδη. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος η ανάκαμψη σε ΗΠΑ και Ευρώπη να μην είναι ισχυρή, συνεκτική και βιώσιμη. Όσο για τη λύση, αυτή βρίσκεται στην έγκαιρη εξισορρόπηση του μείγματος νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής, καθώς και στη διαμόρφωση του κατάλληλου μακροπροληπτικού κανονιστικού πλαισίου ιδιαίτερα όσον αφορά τον μη χρηματοπιστωτικό τομέα.
Τζέφρι Φράνκελ – επίπεδο κινδύνου 9 : Ο καθηγητής που κατέχει την έδρα Χάρπελ της Σχολής Kennedy του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, επισημαίνει ότι οι τιμές των assets είναι υψηλές με βάση τα ιστορικά πρότυπα. Για παράδειγμα, ο δείκτης Shiller (κυκλικά προσαρμοσμένος λόγος τιμής προς κέρδη) για τις αμερικανικές μετοχές στα τέλη Ιουνίου βρισκόταν στο 37. Ξέρετε πότε είχε ξαναβρεθεί πάνω από το 30; Το 1929 και το 2000. Ένας υψηλός δείκτης P/E δεν
Σημειώνει ότι οι αγορές είναι αντιμέτωπες με φούσκες που προκαλούνται εν μέρει από το εύκολο χρήμα. Τελικά, κάποια στιγμή οι φούσκες θα σκάσουν. Όταν σκάσουν θα υπάρξουν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις για την πραγματική οικονομία, όπως συνέβη το 1929 και το 2008, όμως το αποτέλεσμα δεν είναι βέβαιο. Ένας υψηλός δείκτης P/E δεν σημαίνει απαραίτητα ότι οι τιμές έχουν ξεπεράσει την τρέχουσα προεξοφλημένη αξία των μελλοντικών κερδών, ιδιαίτερα σε περιόδους καινοτομίας. Όμως οι επενδυτές καινοτομούν επιδεικνύοντας συμπεριφορές… μεγάλης φούσκας, λέει με νόημα ο Φράνκελ και παραθέτει 4 παραδείγματα:
- Κρυπτονομίσματα – Η τιμή του Bitcoin εξαπλασιάστηκε από τον Οκτώβριο του 2020 έως τον Απρίλιο του 2021
- Gamestop – Η τιμή της εταιρείας πώλησης βιντεοπαιχνιδιών οχταπλασιάστηκε τον Ιανουάριο του 2021
- Συνολικά το φαινόμενο των NFTs
- Η τεράστια άνθηση των SPACs – Ο ίδιος ο ορισμός τους φέρνει στο νου το περιβόητο ενημερωτικό φυλλάδιο μιας εταιρείας που συστάθηκε στη Βρετανία κατά τη διάρκεια της φούσκας της London’s South Seas. Το ενημερωτικό έγραφε ότι η εταιρεία «θα αναλάμβανε κάτι υψίστης σημασίας αλλά κανείς δεν θα μάθει τι».
Τόμας Μάγερ – επίπεδο κινδύνου 3: Ο πρώην επικεφαλής αναλυτής της Deutsche Bank και ιδρυτής του ινστιτούτου Flossbach von Storch, σημειώνει ότι το φαινόμενο της φούσκας οφείλεται στη νομισματική πολιτική που ακολούθησαν τα ανεπτυγμένα κράτη και οδήγησε τα επιτόκια σε ιστορικά χαμηλά, ενώ κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης η νομισματική υπερβολή έφτασε σε επίπεδα που είχαμε δει μόνο σε περιόδους πολέμων. Τα χαμηλά επιτόκια αυξάνουν τις αποτιμήσεις ενώ η πλεονάζουσα ρευστότητα οδηγεί σε τοποθετήσεις σε άλλα assets χαμηλότερων αποτιμήσεων. Το φαινόμενο αυτό θα εξαφανιστεί μόνο όταν οι κεντρικές τράπεζες θα βάλουν… όπισθεν. Όμως από τη στιγμή που οι κεντρικές τράπεζες έχουν γίνει όμηροι των πολιτικών που εφαρμόζουν τη δημοσιονομική πολιτική και των χρηματαγορών, δίνω πολύ μικρή πιθανότητα να δούμε σοβαρή σύσφιξη της νομισματικής πολιτικής.
Έβαλντ Νοβότνι – επίπεδο κινδύνου 9: Ο πρώην διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Αυστρίας δηλώνει πολύ ανήσυχος για το ενδεχόμενο να σκάσει μία ή περισσότερες φούσκες στις αγορές και όχι ιδιαίτερα ανήσυχος για τον πληθωρισμό, για τον οποίο πιστεύει ότι θα εξομαλυνθεί μεσοπρόθεσμα. Το πιο σημαντικό πεδίο είναι η αγορά ακινήτων, καθώς είναι το πιο συνδεδεμένο με την πραγματική οικονομία asset. Επίσης, επισημαίνει τα υπερβολικά χρέη που γέννησε η πανδημία και την αυξανόμενη σημασία που αποκτούν σχήματα όπως τεραστίων διαστάσεων ETFs και οικογενειακά επενδυτικά γραφεία. Ο Νοβότνι στέκεται στην υπερβολική μόχλευση στις αγορές, στις «τρελές» αποτιμήσεις των κρυπτονομισμάτων και ορισμένων μετοχών, καθώς και στην υπερβολική διάθεση για ρίσκο που επιδεικνύουν ερασιτέχνες επενδυτές. Ίσως το πρόβλημα είναι ότι η γενιά επενδυτών που έζησε το 2008 εγκαταλείπει τις αγορές και η νέα γενιά που αρχίζει να κυριαρχεί είναι αυτή των νεότερων και ερασιτεχνών που λατρεύουν το ρίσκο.
Τζιμ Ο’ Νιλ: Ο πρώην επικεφαλής της Goldman Sachs Asset Management και πρώην υφυπουργός Οικονομικών της Μ. Βρετανίας, πιστεύει ότι οι αγορές αντιμετωπίζουν δύο αξιοσημείωτες αντιθέσεις. Η πρώτη είναι η δραματικά ισχυρή βραχυπρόθεσμη οικονομική ανάκαμψη από την κρίση της πανδημίας, η οποία σε πολλές χώρες μπορεί να οδηγήσει σε ρυθμούς ανάπτυξης που δεν είχαν ποτέ φανταστεί. Ο διάσημος αναλυτής τονίζει ότι η εμπειρία του έχει δείξει ότι συχνά η ανάπτυξη είναι αυτή που επηρεάζει τις επιδόσεις των αγορών ανεξάρτητα από το που βρίσκονται οι αποτιμήσεις. Ένα ακόμη θέμα που συζητείται τελευταία είναι ο πληθωρισμός για τον οποίο είναι νωρίς να πούμε αν οι αυξήσεις σε ορισμένα πεδία είναι περισσότερο προσωρινές ή μόνιμες. Το δεύτερο σημαντικό ζήτημα είναι η εντυπωσιακή γενναιοδωρία της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής. Πολιτικές που θα αλλάξουν αν δούμε ισχυρή ανάπτυξη και ο πληθωρισμός αυξηθεί περαιτέρω. Τότε, οι αγορές το πιθανότερο είναι να γίνουν πιο ευάλωτες και αυτές που θα έχουν υπερβεί κατά πολύ κάθε έννοια εύλογης αξίας θα υποχωρήσουν κατά πάσα πιθανότητα περισσότερο από τις υπόλοιπες.
Λορέντζο Κοντόνιο: Ο Ιταλός καθηγητής του London School of Economics και επικεφαλής αναλυτής της LC Macro Advisors, τονίζει ότι οι αποτιμήσεις στα χρηματιστήρια βρίσκονταν ήδη σε υπερβολικά επίπεδα πριν την πανδημία, ενώ σε περιβάλλον έλλειψης μερισμάτων οι μετοχές ανάπτυξης δέχθηκαν ακόμη μεγαλύτερη ώθηση (περισσότερο στις ΗΠΑ καθώς η Ευρώπη είναι λιγότερο εκτεθειμένη σε τεχνολογικές μετοχές). Η επιπλέον ρευστότητα από τις κεντρικές τράπεζες και τις κυβερνήσεις για να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις της πανδημίας οδήγησαν σε νέα άνοδο τις αποτιμήσεις, ενώ η κατάσταση είναι ακόμη πιο ακραία στα εταιρικά ομόλογα. Την ίδια ώρα ο πιστωτικός κίνδυνος μη τραπεζικών ιδρυμάτων αυξάνεται και οι αγορές γίνονται πιο ευάλωτες σε πιθανές ισχυρές αναταράξεις.
Στην περίπτωση που σκάσει κάποια φούσκα είναι πολύ πιθανό να υπάρξουν ακόμη πιο επικίνδυνες μακροοικονομικές συνέπειες. Τα καλά νέα είναι ότι το σύστημα είναι καλύτερα κεφαλαιοποιημένο και προετοιμασμένο σε σύγκριση με οποιαδήποτε στιγμή στο παρελθόν. Όμως σαφέστατα υπάρχουν ανισορροπίες και ασυνήθιστες καταστάσεις στις αγορές. Ο αντίκτυπος πρόωρης σύσφιξης της πολιτικής από την Fed θα γίνει αισθητός στις αγορές και θα φέρει σοβαρά προβλήματα. Η λύση, σύμφωνα με τον Λ. Κοντόνιο, είναι μία απρόσμενη ώθηση στην παραγωγικότητα που θα πυροδοτήσουν οι διαρθρωτικές αλλαγές που επιταχύνθηκαν λόγω της πανδημίας. Δεν είναι ένα απίθανο σενάριο αλλά με αυτά που έχουμε δει μέχρι σήμερα, μάλλον είναι ονειρικό, καταλήγει ο ίδιος.
