Η απόφαση της Ρωσίας να αναστείλει επ’ αόριστον την συμμόρφωσή της στα προβλεπόμενα από την συμφωνία του περασμένου Ιουλίου μονοπωλεί ήδη τους τίτλους των ειδήσεων. Όλοι γνωρίζουμε πλέον την αφορμή που επικαλέστηκε ο Ρώσος πρόεδρος για να κάνει αυτό για το οποίο είχαν αρχίσει να εκφράζονται φόβοι από τον Σεπτέμβριο. Εβδομάδες πριν από την επίθεση που φέρονται (κατά την ρωσική πλευρά) να εξαπέλυσαν οι Ουκρανικές δυνάμεις εναντίον ρωσικών πλοίων στο λιμάνι της Σεβαστούπολης, είχαν αρχίσει να ακούγονται «θόρυβοι» που έθεταν σε αμφιβολία την ανανέωση της συμφωνίας που ξεκίνησε να ισχύει από τις 19 Ιουλίου και είχε σε πρώτη φάση τετράμηνη διάρκεια με προοπτική χρονικής επέκτασης. Θυμίζουμε πως η συμφωνία αυτή προέβλεπε πως, κάτω από την επίβλεψη των Ηνωμένων Εθνών, πλοία μεταφοράς αγροτικών προϊόντων μπορούσαν να παραλαμβάνουν σιτάρι, καλαμπόκι, κριθάρι, σπόρους ηλίανθου κ.α. από τα ελεύθερα ουκρανικά λιμάνια προς εξαγωγή σε τρίτες χώρες χωρίς να τα εμποδίζουν οι ρωσικές δυνάμεις.
Στην συνέχεια, τα πλοία αυτά είχαν την δυνατότητα να κατευθυνθούν στους προορισμούς τους αφού πρώτα περνούσαν για έλεγχο από το λιμάνι της Κωνσταντινούπολης για να επιβεβαιωθεί το είδος και η ποσότητα του φορτίου. Τον Σεπτέμβριο είχε γίνει η πρώτη αναφορά από τον πρόεδρο Πούτιν σχετικά με την δυσαρέσκειά του για τον τρόπο εφαρμογής της συμφωνίας. Ο Πούτιν υποστήριξε τότε πως το μεγαλύτερο μέρος των φορτίων κατέληγε σε ευρωπαϊκές χώρες και όχι σε φτωχές χώρες του τρίτου κόσμου που αντιμετωπίζουν τα μεγαλύτερα προβλήματα προμήθειας τροφίμων. Οι κατηγορίες αυτές είχαν διαψευσθεί τότε από τα λεπτομερή στοιχεία που κρατούν τα Ηνωμένα Έθνη σχετικά με το περιεχόμενο των φορτίων. Παρόλα αυτά όμως η γκρίνια συνεχίστηκε από διάφορους Ρώσους αξιωματούχους οι οποίοι υποστήριζαν πως τα ρωσικά αγροτικά προϊόντα δεν μπορούσαν να φτάσουν στις διεθνείς αγορές με την ίδια ευκολία με την οποία έφθαναν τα ουκρανικά λόγω της συμφωνίας με τα Ηνωμένα Έθνη.
Δεδομένου του ότι βρισκόμαστε σε πόλεμο και η επιβεβαίωση οποιασδήποτε υποψίας δεν κάτι πολύ εύκολο, δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα αν η προχθεσινή ρωσική απόφαση ήταν προσχεδιασμένη, αν είναι αμετάκλητη, αν η αφορμή που επικαλείται η ρωσική πλευρά είναι «κατασκευασμένη» από την ίδια ή αν έχει κάποια βάση. Είναι όμως γεγονός πως δεν μας είναι δύσκολο να πιστέψουμε πως η απόφαση ήταν προειλημμένη και εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο των προσπαθειών της Μόσχας να δημιουργεί προβλήματα στις παγκόσμιες αγορές με σκοπό να πλήξει την ενότητα της δυτικής συμμαχίας και να επιρρίψει ευθύνες σε αυτήν για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν διάφορες φτωχές χώρες ανά τον κόσμο. Ειδικά αυτή την περίοδο που βλέπουμε διάφορα σημάδια δυσκολιών στην λειτουργία της πολεμικής μηχανής της Ρωσίας, με τις ήττες στο μέτωπο πριν μερικές εβδομάδες και τις σοβαρές αρρυθμίες στην μερική επιστράτευση που διατάχθηκε, μία τέτοια κίνηση αποκτά περισσότερο νόημα αφού θα μπορούσε να δώσει στην Ρωσία πάλι το «πάνω χέρι».
Όλα αυτά όμως εμπεριέχουν έντονο το στοιχείο της εικασίας και δεν θα μας βοηθήσουν και πολύ να δώσουμε απάντηση στο βασικό μας ερώτημα, το οποίο απασχολεί ήδη τον διεθνή Τύπο και τους ηγέτες πολλών κρατών, με πρώτο τον Αμερικανό πρόεδρο Μπάιντεν, και αργότερα σήμερα πιθανότατα θα απασχολήσει και τις διεθνείς χρηματιστηριακές αγορές εμπορευμάτων: υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης νέας επισιτιστικής κρίσης και νέας σημαντικής ανόδου των τιμών των γεωργικών προϊόντων σαν συνέπεια της απόφασης της Ρωσίας να αποχωρήσει από την συμφωνία καθιστώντας την στην πράξη ανενεργή;
Ανεξάρτητα από το ποιες θα είναι οι αντιδράσεις των αγορών, είναι βέβαιο πως αυτή η εξέλιξη δεν είναι καλή. Σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία, η εφαρμογή αυτής της συμφωνίας ανακούφισε την παγκόσμια αγορά τροφίμων και καθησύχασε τις διεθνείς αγορές. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η Ουκρανία είναι μία πολύ σημαντική εξαγωγική δύναμη στον χώρο των αγροτικών προϊόντων: το 42% των παγκόσμιων εξαγωγών ηλιέλαιου, το 16% των εξαγωγών καλαμποκιού, το 10% των εξαγωγών κριθαριού και το 9% των εξαγωγών σιταριού προέρχονται από την Ουκρανία ή τουλάχιστον προέρχονταν πριν την έναρξη του πολέμου. Με το ξεκίνημα των εχθροπραξιών περίπου 20 εκατομμύρια τόνοι προς εξαγωγή προϊόντων εγκλωβίστηκαν στις αποθήκες της χώρας, ποσότητα που αντιστοιχούσε σε εξαγωγές περίπου τεσσάρων μηνών, καθώς οι μηνιαίες εξαγωγές της χώρας ήταν κοντά στα πέντε εκατομμύρια τόνους κατά μέσο όρο.
Είναι αλήθεια πως σταδιακά, και πριν την επίτευξη της συμφωνίας, οι Ουκρανοί αγρότες και έμποροι είχαν αρχίσει να βρίσκουν νέους τρόπους προώθησης των προϊόντων τους στις ξένες αγορές. Ενώ τον Μάρτιο μόλις 331 χιλιάδες τόνοι κατάφεραν να περάσουν τα ουκρανικά χερσαία σύνορα, τον Απρίλιο ανέβηκαν στις 968 χιλιάδες, τον Μάιο έφθασαν τα 1,7 εκατομμύρια τόνους, τον Ιούνιο τους 2,2 εκατομμύρια τόνους και τον Ιούλιο τους 2,7 εκατομμύρια τόνους. Όλα αυτά κυρίως μέσα σε τραίνα, φορτηγά και ποταμόπλοια, με τα λιμάνια κλειστά. Τα πρώτα πλοία κατάφεραν να φύγουν μέσα στον Αύγουστο οπότε οι συνολικές εξαγωγές έφθασαν στα 4,6 εκατομμύρια τόνους εκ των οποίων τα 1,7 εκατομμύρια έφυγαν από τα λιμάνια και τα 2,9 μέσα από το οδικό, σιδηροδρομικό και ποτάμιο δίκτυο.
Τον Σεπτέμβριο οι εξαγωγές δια θαλάσσης ανέβηκαν στα 3,9 εκατομμύρια τόνους και οι συνολικές τα 6,9 εκατομμύρια. Τα στοιχεία του Οκτωβρίου δεν έχουν γίνει γνωστά ακόμα, γνωρίζουμε όμως (από τα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών) πως μέχρι και την 28η Οκτωβρίου είχαν φύγει 3,7 εκατομμύρια τόνοι από τα λιμάνια, πράγμα που σημαίνει πως οι συνολικές εξαγωγές πρέπει να μην έχουν μεγάλη διαφορά από αυτές του Σεπτεμβρίου. Κάνοντας μερικές απλές μαθηματικές πράξεις μπορούμε να αντιληφθούμε πως ο ρυθμός του διμήνου Σεπτεμβρίου Οκτωβρίου έχει ξεπεράσει τον μέσο όρο των προπολεμικών εξαγωγών. Τυχόν συνέχιση αυτού του ρυθμού θα σήμαινε πως σταδιακά θα άρχιζε το άδειασμα των αποθηκών με τα «εγκλωβισμένα» σιτηρά, καλαμπόκια, ηλιέλαιο και άλλα προϊόντα.
Αν όμως η συμφωνία είναι πλέον «νεκρή», δεν μπορούμε να περιμένουμε κάτι πολύ καλύτερο από τα 3 εκατομμύρια τόνους προϊόντων που έφυγαν δια ξηράς με τον σιδηρόδρομο, τα φορτηγά και τα ποταμόπλοια αφού δεν υπάρχει υποδομή που θα επιτρέψει την σημαντική αύξηση των προς εξαγωγή ποσοτήτων. Συνεχίζοντας την άσκηση επί χάρτου, θα μπορούσαμε να πούμε πως στην περίπτωση που δεν βρεθεί μία λύση και τα ουκρανικά λιμάνια ξανακλείσουν για το καλαμπόκι, το σιτάρι και τα άλλα προϊόντα, οι εξαγωγές της χώρας θα περιοριστούν στο 60% των προπολεμικών ποσοτήτων και στο 42% αυτών του Σεπτεμβρίου και του Οκτωβρίου. Αυτό σημαίνει πως τον Νοέμβριο θα εξαχθούν περίπου τέσσερα εκατομμύρια λιγότερα από τον Οκτώβριο. Αυτό είναι σίγουρα αρνητικό αλλά δεν μπορεί να συγκριθεί με την πλήρη διακοπή των εξαγωγών που παρατηρήθηκε αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου.
Το τι θα γίνει στις αγορές είναι λίγο πιο δύσκολο να το πούμε. Η ξαφνική απώλεια σχεδόν τεσσάρων εκατομμυρίων τόνων δεν πρόκειται να περάσει απαρατήρητη από τους επενδυτές των χρηματιστηρίων εμπορευμάτων. Λογικά θα έχουμε μία πρώτη ανοδική αντίδραση στις τιμές του καλαμποκιού, του σιταριού, του ηλιελαίου και των υπόλοιπων προϊόντων που εξάγει σε μεγάλες ποσότητες η Ουκρανία. Το πόσο ισχυρή θα είναι η άνοδος είναι πολύ δύσκολο να πούμε. Δεν μας φαίνεται λογικό όμως να ξαναζήσουμε κάτι σαν την εκτόξευση των τιμών που είδαμε αμέσως μετά την ρωσική εισβολή. Οι αγορές τότε πιάστηκαν στον ύπνο και φοβήθηκαν την πλήρη διακοπή όχι μόνο των ουκρανικών αλλά και των ρωσικών εξαγωγών. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει τώρα: οι ρωσικές εξαγωγές λογικά θα συνεχιστούν χωρίς πρόβλημα ενώ οι ουκρανικές δεν πρόκειται να διακοπούν ολοκληρωτικά.
Επίσης, οι επενδυτές δεν πρόκειται να αιφνιδιαστούν πλήρως: σε ρεπορτάζ του Bloomberg πριν δέκα ημέρες είχαμε διαβάσει πως οι Ουκρανοί παραγωγοί δεν είχαν λάβει ακόμα προσφορές από τους πελάτες τους για εξαγωγή προϊόντων μετά τον Νοέμβριο, καθώς κανείς από αυτούς δεν ήθελε να δεσμευτεί πριν να δει την επίσημη ανανέωση της χρονικής διάρκειας της συμφωνίας. Παρά το γεγονός πως στο ίδιο ρεπορτάζ αναφερόταν πως οι περισσότεροι Ουκρανοί παραγωγοί θεωρούσαν πιθανότερη την ανανέωση από την λήξη της συμφωνίας, πιθανολογούμε πως η έκπληξη από την ρωσική απόφαση δεν θα είναι τόσο μεγάλη.
Όσο για το αρχικό μας ερώτημα, με βάση ό,τι γνωρίζουμε αυτή την στιγμή υποθέτουμε πως η απειλούμενη πλήρης διακοπή των δια θαλάσσης ουκρανικών γεωργικών εξαγωγών θα προκαλέσει σημαντική ανησυχία αλλά δεν θα δημιουργήσει τόσο μεγάλη αναταραχή που να επαναφέρει τους φόβους για επισιτιστική κρίση. Τα παγκόσμια αποθέματα βρίσκονται σε ικανοποιητικό επίπεδο και, αν εξαιρέσουμε τα προβλήματα που προκάλεσαν οι καλοκαιρινοί καύσωνες στην συγκομιδή του καλαμποκιού στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, η παραγωγή του 2022 ήταν ικανοποιητική σχεδόν για όλα τα αγροτικά προϊόντα στις περισσότερες περιοχές του κόσμου. Όσο για τις χρηματιστηριακές αγορές, πιθανολογούμε πως θα αντιδράσουν σίγουρα ανοδικά αλλά όχι σε κλίμακα παρόμοια με αυτή της προηγούμενης άνοιξης.
