Δεν πίστευαν στα μάτια τους οι υπεύθυνοι του μουσείου. Κλέφτες σήκωσαν περίπου 20 ναζιστικά αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένης μιας στολής των ειδικών μονάδων SS και ενός κοστουμιού της χιτλερικής νεολαίας, από το «Deutsches Museum Nordschleswig» στο Σέντερμπεργκ της Δανίας. Ο νους των εργαζομένων πήγε σε ερασιτέχνες πιτσιρικάδες που δοκίμασαν την τύχη τους σε ένα σχετικά αφύλαχτο μουσείο. Η πραγματικότητα όμως δείχνει πιο περίπλοκη, καθώς οι δράστες χτύπησαν με την ακρίβεια επαγγελματία. Το περιστατικό, σύμφωνα με τις αρχές, συνδέεται με μια σειρά από ληστείες σε πολεμικά μουσεία στην Ευρώπη, με στόχο ιστορικά αντικείμενα από το αιματοβαμμένο ναζιστικό παρελθόν.
«Οι στολές είναι περιζήτητες και πολύτιμα τρόπαια ανάμεσα στους συλλέκτες, γεγονός που ανοίγει την όρεξη στους διαρρήκτες», ανέφερε το μουσείο στο Facebook. Μονάχα η στρατιωτική στολή των SS εκτιμάται ότι αξίζει 200.000 κορώνες Δανίας, περίπου 31.400 δολάρια. Ο διευθυντής του μουσείου Χάουκε Γκρέλα απευθύνει έκκληση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να κινητοποιήσει πιθανούς μάρτυρες, καθώς το ίδρυμα έχασε σημαντικό μέρος από τα εκθέματά του, ενώ συμπληρώνει ότι θα συμβουλευτεί άμεσα εμπειρογνώμονες σχετικά με την επιπλέον ασφάλεια του μουσείου.
Οι δράστες γνώριζαν σαφώς τι ήθελαν γιατί άρπαξαν συγκεκριμένα αντικείμενα από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αφήνοντας πίσω όσα συνδέονται με τις συμμαχικές δυνάμεις. Παρόμοιες κλοπές είχαν προηγηθεί στην Ολλανδία. Τον Αύγουστο, έξι άνδρες εισέβαλαν με θράσος στο Μουσείο των Μαρτύρων στο Beek από την μπροστινή πόρτα και κατάφεραν να διαφύγουν με αντικείμενα αξίας 1,5 εκατομμυρίου ευρώ. Τον Οκτώβριο, οι διαρρήκτες στο Μουσείο Oorlogsm στο Όσεντρεχτ έκλεψαν, μεταξύ άλλων, 23 στολές των SS και πυροβόλα όπλα αξίας άνω του 1 εκατομμυρίου δολαρίων. «Είναι λυπηρό για μένα, ειδικά τώρα, στα 77 μου χρόνια, να χάνεται η συλλογή μιας ζωής» δήλωσε ο Γιαν ντε Γιόνγκε, ο οποίος λειτουργεί το μουσείο Oorlogsmuseum στην κατοικία του. «Μετά τον πόλεμο όλοι μισούσαν τους Γερμανούς, οπότε πέταξαν πολλά πράγματα. Και αυτός είναι ο λόγος που είναι τόσο σπάνια στις μέρες μας».
Περιζήτητη αγορά
Η προέλευση των αντικειμένων ποτέ δεν ήταν ξεκάθαρη. Ο Μάικ Μόρις, ένας 82χρονος συλλέκτης και έμπορος ναζιστικών ειδών στο Τέξας, επισκέφθηκε πολλές φορές τη Γερμανία στα τέλη της δεκαετίας του 1950, αγοράζοντας αντικείμενα απευθείας από βετεράνους στρατιώτες ή από τις οικογένειές τους. «Πολλοί έρχονταν να με συναντήσουν στο ξενοδοχείο και μου έφερναν σάκους από αυτά τα πράγματα, κράνη, στιλέτα, μετάλλια, όπλα, σημαίες και στολές, μονάχα για μερικές μπύρες. Ήταν παράνομο στη Γερμανία να κρατάς κάτι με σβάστικα σε αυτό, οπότε γύρευαν να τα ξεφορτωθούν».
Από τότε έχει αναπτυχθεί μια ολόκληρη αγορά κι όσο περνούν τα χρόνια αυξάνεται η ζήτηση για αντικείμενα των ναζί, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι κυκλοφορούν πολλά πλαστά. «Πολλά μας έρχονται από Βουλγαρία, Πολωνία, Ουκρανία, ακόμη και από το Πακιστάν» αποκαλύπτει ο Μπιλ Παναγόπουλος, ιδιοκτήτης του οίκου «Alexander Historical Auctions», ο οποίος, μεταξύ άλλων πουλάει ναζιστικά αντικείμενα. «Μερικά από αυτά μάλιστα έχουν τελειοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό που δύσκολα ξεχωρίζουν».
Τα πιο περιζήτητα αντικείμενα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου που διαθέτει ο Παναγόπουλος είναι μετάλλια στρατιωτών (κυμαίνονται από 30 έως 200.000 δολ), κράνη (300 έως 15.000 $) και στιλέτα (300 έως 300.000$), με τις τιμές να κυμαίνονται ανάλογα με την κατάσταση και τη σημασία του αρχικού κατόχου. Για παράδειγμα, η υψηλή διάκριση με τον ναζιστικό αγκυλωτό σταυρό αν μάλιστα συνοδεύεται με τον τίτλο και το όνομα του στρατιώτη, ξεφεύγει αρκετά συχνά πάνω από την εκτίμηση.
Ποιος τα αγοράζει και γιατί;
Σε αντίθεση με τα περισσότερα έργα τέχνης και τα διακοσμητικά αντικείμενα, οι συλλέκτες των ναζιστικών ειδών τείνουν να μην τα εμφανίζουν στα σπίτια τους, τουλάχιστον σε περίοπτη θέση. «Δεν τα κρεμάνε στο σαλόνι, αλλά μπορεί να τα βάλουν σε ένα ιδιωτικό δωμάτιο ή στην αποθήκη» λέει ο Γκρεγκ Γκότλιμπ, έμπορος στρατιωτικών αντικειμένων στο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια. Όλοι συμφωνούν, ωστόσο, ότι οι νεοναζί τροφοδοτούν τη ζήτηση για λιγότερο ακριβές αναπαραγωγές, αλλά είναι λιγότερο πιθανό να ξοδέψουν εκατοντάδες ή χιλιάδες δολάρια σε αυθεντικά ναζιστικά αντικείμενα.
Ο Πολ Άσκοτ, καθηγητής ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο Duke, σημειώνει ότι «ο φασισμός και ο εθνικοσοσιαλισμός ασκούν μια ιδιαίτερη γοητεία σε πολλούς, μεταφέροντας τη συγκίνηση της βίας στη σύγχρονη κοινωνία ή την ιδέα της αρρενωπότητας, αυτό που η Σούζαν Σόνταγκ κάποτε αποκαλούσε “συναρπαστικός φασισμός”». Αυτό μοιάζει να επιβεβαιώνει ο Κρεγκ Γκότλιμπ, καθώς υποστηρίζει ότι οι αγοραστές των ναζιστικών του αντικειμένων είναι «άνδρες, κυρίως, ηλικίας 40 έως 60 ετών, χωρίς να είναι ιδιαίτερα πλούσιοι. Κι από όσο μπορώ να πω, δεν έχουν κανένα πολιτικό ενδιαφέρον για τα αντικείμενα».
Για τι είδους αντικείμενα μιλάμε; Κράνη και στολές που έχουν φθαρεί στο πεδίο της μάχης και αποτελούν μάρτυρες της ιστορίας, ενώ άλλα εμπίπτουν στην κατηγορία των εφήμερων ειδών, όπως ένα χρησιμοποιημένο μαντήλι που ανήκε στον Χέρμαν Γκέρινγκ (αρχηγός της Luftwaffe και συλλέκτης ο ίδιος) ή ένα εσώρουχο από την Εύα Μπράουν, τη σύζυγο του Χίτλερ. Και τα δύο έχουν πουληθεί σε δημοπρασία.
